Είναι εφικτή η έγκαιρη πρόγνωση των σεισμών;

Αν και η ακριβής πρόγνωση ενός σεισμού ανήκει ακόμα στη σφαίρα της επιστημονικής φαντασίας, τα νέα συστήματα έγκαιρης ειδοποίησης για επερχόμενο χτύπημα του Εγκέλαδου, δείχνουν το δρόμο για τη μείωση των επιπτώσεών του, ιδιαίτερα σε σεισμογενείς περιοχές.

Οι άνθρωποι που κατοικούν σε σεισμογενείς περιοχές, έχουν μάλλον συμβιβαστεί με το γεγονός ότι ένας σεισμός –είτε καταστροφικός, είτε με χαμηλότερο αντίκτυπο– μπορεί να χτυπήσει ανά πάσα στιγμή. Αν και δεν μπορούμε να αποτρέψουμε την εμφάνιση των δονήσεων, πλέον υπάρχουν προληπτικά μέτρα που διασφαλίζουν ότι μπορούν να περιοριστούν τα θύματα, η έλλειψη παροχής βασικών υπηρεσιών και οι οικονομικές απώλειες.

Το κλειδί για την αποτελεσματικότερη αντιμετώπιση πιθανών καταστροφών από σεισμούς είναι αφενός η οικοδόμηση, με αυστηρές προδιαγραφές, πιο ανθεκτικών πόλεων. Αφετέρου, η εκπαίδευση και η ετοιμότητα του πληθυσμού. Ωστόσο, εάν μπορούσαμε να προβλέψουμε το επόμενο χτύπημα του Εγκέλαδου, οι αρχές θα είχαν την ευχέρεια να εφαρμόσουν εγκαίρως σχέδια έκτακτης ανάγκης, όπως την εκκένωση και τη μεταστέγαση πληθυσμών. Αυτό δυστυχώς, προς το παρόν, δεν είναι εφικτό.

Γιατί δεν μπορούμε να προβλέψουμε τους σεισμούς;

Σύμφωνα με τους επιστήμονες, για να θεωρείται έγκυρη μία πρόγνωση σεισμού πρέπει να ορίζει τρεις βασικές παραμέτρους: α) την ημερομηνία και την ώρα, β) την τοποθεσία και γ) το μέγεθος του σεισμού.

Ωστόσο, οι περισσότεροι σεισμοί προκαλούνται από την κίνηση των τεράστιων τεκτονικών πλακών που συνθέτουν τον φλοιό της Γης. Στο πλαίσιο αυτό, είναι αδύνατο να γνωρίζουμε εκ των προτέρων τον ακριβή χρόνο και την τοποθεσία του επόμενου σεισμού. Θα χρειαζόμασταν ένα εξαιρετικά λεπτομερές μοντέλο της λιθόσφαιρας, καθώς και τη γνώση του πώς ανταποκρίνεται στην κίνηση των τεκτονικών πλακών, προκειμένου να είχαμε ακόμη και την πιθανότητα να προβλέψουμε έναν σεισμό.

Είναι ενδεικτική άλλωστε η τοποθέτηση του διακεκριμένου παγκοσμίως Έλληνα σεισμολόγου και πρόσφατα αποβιώσαντα, καθηγητή Βασίλη Παπαζάχου: «Βραχείας διαρκείας πρόγνωση των σεισμών, που να έχει πρακτική σημασία, δεν είναι έως τώρα δυνατή. Δεν έχουμε καταφέρει, δηλαδή, ως επιστήμη πρόγνωση που να λέει ότι την τάδε ημερομηνία, την τάδε ώρα, θα γίνει στο τάδε μέρος ισχυρός σεισμός, ώστε να πούμε στον κόσμο να φύγει από το σπίτι του. Η άμυνα που διαθέτουμε σήμερα απέναντι στους σεισμούς είναι η κατασκευή γερών, ανθεκτικών κτιρίων με αυστηρούς αντισεισμικούς κανονισμούς, και οι τακτικές ασκήσεις ετοιμότητας στον πληθυσμό».

Οι υποδομές αντισεισμικής τεχνολογίας, παραμένουν μέχρι σήμερα η πρώτη γραμμή άμυνας για τους κατοίκους σεισμογενών περιοχών. Ωστόσο, νέες εκφάνσεις της τεχνολογίας, όπως τα συστήματα έγκαιρης προειδοποίησης, εξελίσσονται πλέον ταχύτατα και ήδη προσφέρουν εφαρμόσιμες λύσεις για τον περιορισμό των επιπτώσεων ενός σεισμού.

Google alert για σεισμούς: Προειδοποίηση αντί για πρόβλεψη

Το βράδυ της 29^ης Νοεμβρίου 2022, αρκετοί κάτοχοι συσκευών Android ανέφεραν πώς έλαβαν μία ειδοποίηση ότι γίνεται σεισμός εκτιμώμενης έντασης 4,7 Ρίχτερ με επίκεντρο την Εύβοια. Καθώς μάλιστα ο σεισμός βρισκόταν σε εξέλιξη, η ειδοποίηση καλούσε τους παραλήπτες να παραμείνουν σε εγρήγορση για μετασεισμούς καθώς και τους παρείχε συμβουλές για την ασφάλειά τους.

Πώς συνέβη αυτό; Χάρη στην υπηρεσία Android Earthquake Alerts της Google, ένα σύστημα έγκαιρης προειδοποίησης σεισμών, το οποίο είναι διαθέσιμο στην Ελλάδα εδώ και ενάμιση χρόνο. Το σύστημα αυτό, στέλνει μία αυτόματη ειδοποίηση στους χρήστες έξυπνων κινητών με λειτουργικό Android κάθε φορά που σημειώνεται σεισμός στην περιοχή τους. Σύμφωνα μάλιστα με τον Marc Stogaitis, επικεφαλής της Ομάδας Έγκαιρης Προειδοποίησης Σεισμών της Google, το σύστημα της εταιρείας αξιοποιεί τα μεμονωμένα κινητά τηλέφωνα ως μικροσκοπικούς αισθητήρες σεισμών.

Ειδικότερα, όλα τα smartphone διαθέτουν επιταχυνσιόμετρα, τα οποία εντοπίζουν τα σεισμικά κύματα που υποδεικνύουν την πιθανότητα σεισμού. Εάν λοιπόν το κινητό καταγράψει μια δόνηση την οποία αντιλαμβάνεται ως σεισμική, τότε στέλνει σήμα στο διακομιστή ανίχνευσης σεισμών, μαζί με τις συντεταγμένες της περιοχής όπου σημειώθηκε η δόνηση.

Ο διακομιστής με τη σειρά του, διασταυρώνει τις πληροφορίες από πολλά κινητά, ώστε να εντοπίσει τον σεισμό, το μέγεθός του και την ακριβή τοποθεσία του. Μόλις ολοκληρωθεί η διασταύρωση των πληροφοριών, η σχετική αυτόματη ειδοποίηση στέλνεται στα έξυπνα κινητά των κατοίκων της περιοχής που πλήττεται από το σεισμό.

Ένα (μικρό) προβάδισμα ασφαλείας

Οι ειδοποιήσεις, όπως αυτή που έλαβαν οι κάτοικοι της Εύβοιας, στοχεύουν να περιορίσουν το απρόβλεπτο των σεισμών—ακόμα και για μερικά δευτερόλεπτα. Άλλωστε, η εν λόγω τεχνολογία δεν προβλέπει τους σεισμούς, μπορεί ωστόσο να τους εντοπίσει λίγο πριν γίνουν αισθητοί, δίνοντας ένα μικρό χρονικό προβάδισμα στους ανθρώπους προκειμένου να αντιδράσουν και να προστατεύουν καλύτερα.

Παράλληλα, παρόμοιες πλατφόρμες έγκαιρης προειδοποίησης, οι οποίες ωστόσο βασίζονται σε επιτόπια μελέτη και ανάλυση δεδομένων σεισμογενών περιοχών, αναπτύσσονται από κρατικούς και ερευνητικούς φορείς της Ευρωπαϊκής Ένωσης, των ΗΠΑ, του Καναδά, της Κίνας, της Ιαπωνίας και άλλων χωρών ανά τον κόσμο.

Στο πλαίσιο αυτό, μπορεί να μην έχουμε ακόμη τη δυνατότητα να προβλέψουμε πού, πότε και πόσο ισχυρός θα είναι ο επόμενος σεισμός, ωστόσο, τα συστήματα έγκαιρης προειδοποίησης αποτελούν πλέον σε μεγάλο βαθμό μια παγκόσμια πραγματικότητα. Απώτερος στόχος είναι, καθώς η πρόοδος στην έρευνα και την τεχνολογία θα καθιστά αυτά τα συστήματα όλο και πιο αποτελεσματικά, οι άνθρωποι που κατοικούν σε σεισμογενείς περιοχές να αποκτήσουν ένα «προβάδισμα» ασφαλείας πριν το επόμενο χτύπημα του Εγκέλαδου.