Κιβωτοί σπόρων: Σχεδιασμένες να σώσουν την ανθρωπότητα

Τα «αντίγραφα ασφαλείας» του πλανήτη είναι αποθηκευμένα σε κιβωτούς διάσπαρτες ανά την υφήλιο, δημιουργώντας ένα backup plan που απαρτίζεται από σπόρους, DNA και δεδομένα.

Αν και ο κατακλυσμός του Νώε, ερμηνεύεται πλέον ως ένας θεολογικός μύθος, τα καταστροφικά συμβάντα που θα μπορούσαν σήμερα να πλήξουν τον πλανήτη είναι πολυάριθμα: Από την επέλαση της κλιματικής αλλαγής, μέχρι ακραία και απευκταία ενδεχόμενα, όπως ένας παγκόσμιος πόλεμος ή μία πυρηνική έκρηξη. Στη συνάρτηση προστίθενται ακόμη και «σενάρια» κινηματογραφικής φαντασίας όπως ένας μετεωρίτης σε πορεία σύγκρουσης με τη Γη, ή η επίσκεψη εχθρικών εξωγήινων.

Ωστόσο, αν κάτι μάθαμε από τις επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής, κάποια «κατακλυσμιαίου» βεληνεκούς γεγονότα δεν περιορίζονται στα κινηματογραφικά σενάρια. Στο πλαίσιο αυτό, η ανθρωπότητα, προετοιμάζεται ήδη για την επόμενη ημέρα.

«Φασούλι το φασούλι» η διάσωση της διατροφής μας

Κάπου στα βάθη του Αρκτικού Κύκλου, σε ένα κατάλευκο –τους περισσότερους μήνες του χρόνου– τοπίο, βρίσκεται ένας καλά φυλαγμένος θησαυρός της ανθρωπότητας. Το μόνο που προδίδει την παρουσία του είναι μία φουτουριστική πύλη που φαίνεται να οδηγεί στα έγκατα ενός παγετώνα.

Και παρότι μοιάζει βγαλμένη από ταινία κατασκοπίας ή επιστημονικής φαντασίας, στην πραγματικότητα αποτελεί την είσοδο σε μία σύγχρονη κιβωτό του Νώε: Την Παγκόσμια Τράπεζα Σπόρων του Σβάλμπαρντ (Svalbard Global Seed Vault), η οποία φιλοξενεί περίπου ένα εκατομμύριο δείγματα σπόρων από 5.000 διαφορετικά είδη φυτών.

Οι σπόροι αυτοί είναι εφεδρικοί –το backup plan– ενός παγκόσμιου δικτύου αποθηκευτικών μονάδων σπόρων. Οι χώρες που συμμετέχουν στο εγχείρημα, μπορούν να καταθέτουν αντίγραφα των σπόρων που θέλουν να διατηρήσουν σε μία από τις 1.700 κρύπτες-τράπεζες που υπάρχουν παγκοσμίως, και αυτές με τη σειρά τους, κάνουν το backup τους στην εγκατάσταση του Σβάλμπαρντ.

Η Τράπεζα του Σβάλμπαρντ, δημιουργήθηκε το 2008 προκειμένου να προστατεύσει τα αποθέματα σπόρων της ανθρωπότητας έναντι μελλοντικών απειλών όπως η κλιματική αλλαγή, τα ακραία καιρικά φαινόμενα και οι πόλεμοι. Ωστόσο, η αναγκαιότητά της δεν άργησε να φανεί: Ήδη το 2015, το Μαρόκο και ο Λίβανος «σήκωσαν» κάποιες από τις καταθέσεις τους, μιας και λόγω του συριακού εμφυλίου πολέμου, η αντίστοιχη τράπεζα σπόρων στο Χαλέπι είχε διακόψει τη λειτουργία της.

Αντίγραφα ασφαλείας του πλανήτη

Χιλιάδες παρόμοιες κρύπτες, όπου οι επιστήμονες συγκεντρώνουν αντίγραφα ασφαλείας των καλλιεργειών μας, είναι διάσπαρτες σε όλο τον κόσμο. Επιπλέον, προσφέρουν στους ερευνητές, τη γενετική ποικιλότητα που χρειάζονται ώστε να βελτιώσουν ή να αναπτύξουν νέες καλλιέργειες.

Δεδομένου ότι εξαρτόμαστε από την χλωρίδα του πλανήτη για σχεδόν τα πάντα, από την τροφή και τα φάρμακα που καταναλώνουμε, μέχρι το οξυγόνο που αναπνέουμε, το έργο των τραπεζών σπόρων είναι κρίσιμης σημασίας.

Ωστόσο, οι σύγχρονες κιβωτοί της ανθρωπότητας δεν εστιάζουν μόνο στον φυτικό κόσμο, αλλά και στην πανίδα της Γης. Οι ερευνητές διατηρούν τα πάντα: Παραδείγματος χάρη γενετικό υλικό ζώων, από το DNA μέχρι τα κόπρανα, καθώς και τόνους δεδομένων, ώστε αν κάποια στιγμή όλα πάνε στραβά, να υπάρχει εφεδρικό σχέδιο για την ανάκαμψη του πλανήτη.

Προσπάθειες για την αποκατάσταση της βιοποικιλότητας

Αυτό είναι άκρως απαραίτητο, διότι, η βιοποικιλότητα, δηλαδή η ποικιλία όλων των οργανισμών που ζουν στον πλανήτη μας, μειώνεται με ανησυχητικούς ρυθμούς τα τελευταία χρόνια. Υπ’ αριθμόν ένα ύποπτος; Ο συνήθης: Ο άνθρωπος και οι επιπτώσεις των δραστηριοτήτων του, όπως η υπερεκμετάλλευση της γης, η ρύπανση και η κλιματική αλλαγή.

Ενδεικτικό είναι το γεγονός ότι, σύμφωνα με έκθεση του του Παγκόσμιου Ταμείου για τη Φύση (WWF), ο πλανήτης έχει απωλέσει σχεδόν το 70% των πληθυσμών των άγριων ζώων μέσα σε μερικές δεκαετίες. Ειδικότερα, μεταξύ του 1970 και του 2018, κατά μέσο όρο χάθηκε το 69% των άγριων ειδών — ψαριών, πτηνών, θηλαστικών, αμφίβιων και ερπετών!

Στο πλαίσιο αυτό, χιλιάδες κρύπτες γενετικού υλικού ανά την υφήλιο, έχουν αναλάβει τη διάσωση του DNA ζώων που απειλούνται με εξαφάνιση. Παραδείγματος χάρη, το Frozen Ark Project, μία βιο-τράπεζα, η οποία μέσω της διαδικασίας της κρυοσυντήρησης, έχει αποθηκεύσει μέχρι στιγμής περίπου 48.000 δείγματα γενετικού υλικού από 5.500 είδη ζώων. Μεταξύ άλλων, μέσω του Frozen Ark Project, διασώζονται σήμερα υπό εξαφάνιση είδη όπως ο κολομβιανός πίθηκος αράχνη, το τάπιρ της Μαλαισίας, η λεοπάρδαλη του χιονιού και o βορειοαφρικανικός Όρυξ Ντάμμα.

Ειδικότερα, ο Όρυξ Ντάμμα, ή όρυγας με κέρατο, είναι ένα είδος αντιλόπης που κηρύχθηκε εξαφανισμένη από την άγρια φύση το 2000. Ωστόσο, χάρη σε μακροχρόνιες προσπάθειες διατήρησης, πρόσφατα έκανε την επανεμφάνισή της στις σαβάνες της πατρίδας της, ενώ το 2023 ταξινομήθηκε και ως μη εξαφανισμένη.

Βεβαίως ο δρόμος για την αποκατάσταση της βιοποικιλότητας, η οποία δέχτηκε σοβαρό πλήγμα τις τελευταίες δεκαετίες, είναι μακρύς. Ωστόσο, είναι δεδομένο ότι το μέλλον της Γης εξαρτάται από τη διατήρηση και τη μελέτη του παρελθόντος της. Στο πλαίσιο αυτό, τα «αντίγραφα ασφαλείας» του πλανήτη που είναι αποθηκευμένα σε κιβωτούς διάσπαρτες ανά την υφήλιο, συνθέτουν ένα σχέδιο έκτακτης ανάγκης για τη διάσωσή του: Ένα backup plan που απαρτίζεται από σπόρους, DNA και δεδομένα.